Недавняя новость о памятнике креветке в Белоозерске взорвала интернет и вызвала бурные обсуждения. Это про отражение локальной идентичности? Про современное искусствао? Или про бессмысленную трату средств? CityDog.io поговорил со специалистами.
Что там уже случилось?
4 октября 2025 года в городском парке Белоозерска (это в Брестской области) торжественно открыли памятник креветке. Открытие скульптуры длиной почти 170 сантиметров было приурочено к местным Дожинкам.
Памятник установили в честь пресноводной креветки, которая обитает в местном озере Белом – водоеме-охладителе Березовской ГРЭС. Вид был заселен туда в 1980-х годах после исчезновения раков и быстро распространился.
Тренд на «еду» вместо героев
Памятник креветке продолжает закрепившуюся в Беларуси традицию увековечивания не исторических деятелей, а локальных продуктов и символов. Рядом с ней в ряду необычных монументов: памятник огурцу в Шклове, памятник сгущенке в Рогачеве, памятники картофелю в агрогородках Дещенка и Большие Бортники, даже памятник яйцу в деревне Краснодворцы.
Эта «кулинарно-гастрономическая» тенденция вызывает неоднозначную реакцию. Общественность часто указывает на явный дисбаланс: в стране по-прежнему нет достойных памятников многим выдающимся беларусам. Или все-таки не нужно создавать трагедию на пустом месте?
Искусствоведка: «Открывают скульптуру чиновники в костюмах и лаковых туфлях – выглядит как театр абсурда»
– Подобных памятников много во всем мире. Но само открытие вызывает вопросы: чиновники в костюмах и лаковых туфлях перерезают ленточку – выглядит как театр абсурда. Если бы не устраивали такое пафосное мероприятие и подошли к этому с юмором, было бы лучше. Хотелось выглядеть современно и креативно, но получилось странно.
Говорят, что памятник появился по инициативе местного жителя, – это очень телевизионная история, хорошо влияет на зрителя: мол, у нас граждане влияют на развитие городов. Красивая сказка. На самом деле никто ни на что не влияет – это давно понятно.
Тот самый памятник в Белоозерске. Фото: БТ.
Если не вспоминать само открытие – памятник неплох. С точки зрения композиции он смотрится нормально, особенно в парке. Есть надписи на беларуском и латыни. Визуально – ничего страшного, он органично вписывается в городскую среду. Чем больше в городе произведений искусства, скульптур, тем лучше.
С точки зрения современного искусства есть вопросы. Сам памятник неплох, смысловая нагрузка присутствует, но воспринимается скорее как юмористический объект. У меня сразу возникают ассоциации с санкциями в отношении России и Беларуси.
Вместо этого, конечно, хотелось бы видеть больше выставок, огромные очереди в музеи, живой интерес к искусству. А когда наблюдаешь пафосное открытие памятника, становится ясно: людей туда просто согнали. С культурной точки зрения ничего положительного в этом не вижу.
Учительница: «Про город, в котором есть памятник креветке, будут вспоминать чаще, чем про город, где стоит памятник космонавту»
– В каждом уголке нашей страны есть своя особая ценность: в Белоозерске – креветки, в Глубоком – сгущенка. Конечно, важно показать, в том числе подрастающему поколению, насколько удивительна и прекрасна наша Беларусь.
С одной стороны, думаешь: почему бы не начать реконструкцию какого-нибудь исторического здания? Но в то же время вспоминаешь, что сама в музее своего города была пару лет назад. А как еще узнать о достоинствах города вне школы и музея?
Памятник сгущенке. Фото: Monument.goub.by.
Определенно у таких объектов есть культурная ценность. Мы должны знать не только выдающихся беларусов, но и особенности нашей природы и ценности, которые создаем. Помню, как было круто, когда Белавиа представила самолет с ливреей игры World of Tanks: это тоже способ показать, чем мы гордимся.
Я считаю, важны и люди, и ценности. Всё придет со временем, памятники выдающимся беларусам тоже возведут. Смешно и нелепо не создавать памятники, когда есть что показать. Конечно, большинство не ожидало, что это будет именно креветка. Но согласитесь: про город, в котором есть памятник креветке, будут вспоминать чаще, чем про город, где стоит памятник, например, Олегу Новицкому (российский космонавт родом из Беларуси. – Ред.).
Гісторык: «Не вельмі хацелася б, каб зверху з’явілася разнарадка, што трэба ставіць помнікі гістарычным дзеячам, а не ўмоўнай ежы»
– Прынцыпова я не маю адносна такіх скульптур у гарадской прасторы ніякіх пярэчанняў. Усталяванне помнікаў нейкім «несур’ёзным» рэчам, якімі той ці іншы рэгіён славіцца, – па-мойму, цалкам нармальна, гэта распаўсюджаная практыка не толькі ў нас, але і ў многіх краінах свету. Помнік той жа крэветцы ёсць у Барселоне – і гарадскую прастору не псуе, а ажыўляе. То чаму гэтага не можа быць і ў Беларусі?
Што да культурнай ці гістарычнай каштоўнасці такіх твораў, то гэта залежыць ад таго, як твор выкананы ў мастацкім сэнсе, і ад таго, наколькі доўга ён прастаяў. Натуральна, што калі помнік паставілі літаральна ўчора і ў звычайных, даволі руцінных абставінах, то ніякай гістарычнай каштоўнасці ён не мае. Але з бегам часу, калі помнік стаіць дзесяцігоддзямі ці нават стагоддзямі, а яго прысутнасць з’яўляецца часткай жыцця некалькіх пакаленняў мясцовых жыхароў, то такая каштоўнасць несумненна з’яўляецца.
Памятник смеющейся креветке в Барселоне. Фото: Happyinspain.com.
Калі, вядома, помнік сапраўды арыгінальны, па-майстэрску выкананы і адлюстроўвае нейкія мясцовыя адметнасці, а не з’яўляецца па ідэалагічнай разнарадцы, як гэта было з помнікамі Леніну і іншым савецкім правадырам у савецкія часы. Такія помнікі ў большасці сваёй гістарычнай вартасці не набываюць нават праз доўгі час, паколькі ад пачатку былі ні да чаго і навязваліся зверху, а не ішлі «ад зямлі». І мастацкі ўзровень іх быў адпаведны, бо работы выконваліся паводле шаблону, у рэжыме «халтуркі», а не паўнавартаснага творчага пошуку. Гэта, па сутнасці, і не творчасць была, а проста «асваенне» мастакамі шчодрых бюджэтаў.
Па шчырасці кажучы, у мяне і адносна цяперашніх скульптур, якія з’яўляюцца ў беларускіх гарадах, пэўныя сумневы – ці ёсць яны плёнам мясцовай ініцыятывы і крэатыўнасці ці праз іх устаноўку выконваюцца дырэктывы, спушчаныя зверху па ўсёй краіне? Нешта ў апошнія гады такія навіны з’яўляюцца падазрона рэгулярна – то там нешта паставілі, то там, і ўсё гэта як бы на адзін капыл і з аднолькавым антуражам.
Хоцькі-няхоцькі з’яўляецца адчуванне нейкай арганізаванай кампаніі дзяржаўнага маштабу – калі загадана ў кожным горадзе паставіць хоць нешта, вось мясцовыя ўлады і стараюцца. А кампанейшчына звычайна не спрыяе стварэнню сапраўды каштоўных з мастацкага боку твораў – бо скультуры выконваюцца і ставяцца не для душы, а для справаздачы. І гэта часам проста кідаецца ў вочы нават людзям, у прынцыпе далёкім ад прафесійнага мастацтвазнаўства.
Адносна таго, што ў краіне няма помнікаў многім выдатным беларусам, але з’яўляюцца помнікі ежы, то я асабіста адно другому не супрацьпастаўляю і не думаю, што адно супярэчыць іншаму. У горадзе можа быць адначасова і тое, і іншае – чаму не? Хіба ў ім толькі адна плошча, парк, сквер ці іншае прыдатнае для ўсталявання помнікаў і скульптур месца? То навошта тады рабіць штучныя абмежаванні?
Галоўнае, па-мойму, – каб любы помнік гарманічна ўпісваўся ў навакольную прастору, а не выглядаў у ёй іншародным целам. І я асабіста і ў справе ўсталявання помнікаў выдатным беларусам апошняе, чаго хацеў бы, – гэта кампанейшчыны, каб іх проста ляпілі бяздумна паўсюль, дзе трэба і дзе не трэба, без аглядкі на рэальныя сувязі асобы з рэгіёнам і без увагі на навакольны кантэкст.
Ну і пры цяперашняй палітычнай сітуацыі акурат не вельмі хацелася б, каб зверху з’явілася разнарадка, што трэба ставіць помнікі дзеячам, а не ўмоўнай ежы. Баюся, што ў сучаснай рэчаіснасці асобы, выбраныя ўладамі для ўганаравання, нас могуць не вельмі радаваць. Ды і акцэнты пры стварэнні помнікаў могуць быць вельмі, скажам так, спрэчныя. Таму асаблівага магчымага энтузіязму ў гэтай сферы я хутчэй баюся, чым хачу.
Перепечатка материалов CityDog.io возможна только с письменного разрешения редакции. Подробности здесь.